Luka Prošić
(Povodom knjige Živana Živkovića Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa, "Vuk Karadžić", Paraćin, 1994.)
U jednom odlomku iz Dnevnika od 20. XII 1963. godine koji je štampan u zbirci pesama Planeta /1965./ Miroljub Todorović kaže:
"Opevati:
Zakone života, nedokučivog bilja neiscrpne
energije na umirućim zvezdama,
Nezamislive prostore Mlečnoga puta,
Zakone smrti, te još čudesnije oblike Stvaranja,
Požudne igre planeta,
Alhemiju brojeva,
Tamu sfera,
Tamu duše čovekove."
U ovim zapisima ima neke uzbuđujuće unutrašnjosti zbog sveta takav kakav je i zbog te naše takve postavljenosti u svetu, takve kakva je. Ima u tim zapisima i neke naše upitanosti i o nama takvima kakvi smo mi sami i kakvi smo kao "mi sami" i kao samo to naše "najtanje" o tome našem gledanju sveta i našoj uzbuđenosti pred tim takvim svetom. Kao da smo najdalje od sebe i sveta i najbliže sebi i svetu i sam početak. I opet, u tome je programskom zapisu određena i "šema" pesnička i to najdalje udaljavanje pesničko. I uopšte zapis je dvojan. I ako je to značajno za , Miroljuba Todorovića kao pesnika i određivanje njegovog poetskog "početka", onda bi se moglo reći da je ta ista "šema" i pesničko osećanje i neka naša najopštija svest o toj našoj takvoj postavljenosti sa svetom (i opet, to je tako da se uvek dolazi do te neke naše takve unutrašnjosti) da je to, dakle, odlučujuće i za Živana Živkovića, pisca nekoliko studija o signalizmu i avangardnoj umetnosti uopšte i, sigurno, jednog od najboljih poznavalaca ovog velikog pesničkog i kulturnog pokreta. Možda se mogu naći argumenti za ovu tvrdnju već u tome da i on sam, u tome nalaženju poezije i u njenom biranju i opet, govoreći o njoj i promišljajući je i u tome promišljanju i završavajući je, da i on ima isto izvorište i istu polaznu poziciju sa samim pesnikom o kome govori. Duboka su i osećanja i preispitivanja i kod "kritičara", i kod "estetičara" i kod "teoretičara". I, naravno, "kritičar" /itd./ tu sada "otpada", /kod tih preispitivanja i uzbuđivanja, pa čak i ona otpadaju/, a ostaje samo to najdublje, najčistije, jedino /itd./ i sada se otuda izlazi i kao pesnik i kao kritičar i teoretičar poezije. I Miroljub Todorović otuda dolazi, iz te najprozračnije prozirnosti, iz te opčinjenosti i toga krajnjega i on otuda stiže kao pesnik i kao onaj koji prosuđuje o poeziji i o svom poetskom polazištu; on je sam pisao kao što se zna, više knjiga o signalizmu, njegovih programskih tekstova i manifesta, zatim tekstova koji čine jednu svojevrsnu hroniku poetskog događanja ovog vremena u kome se i pojavio signalizam, ali i onih koji se po nekoj svojoj unutrašnjoj formi jedva odvajaju od same poezije, to su njegovi filozofsko-poetski tekstovi (videti, na primer, njegov poetski tekst "Jezik koji jesam"), objavljen u knjizi Ka izvoru stvari /izašla 1995. godine/, ali i druge tekstove u ovoj knjizi neobične gnomske forme i snage). I uopšte, kod Miroljuba Todorovića je jedna iznenađujuća raznovrsnost i raznolikost i u proznim tekstovima, i u njegovim slikarskim tvorevinama i u samoj poeziji, u izgrađivanju novih formi i "žanrova" koji kao da vuku k sebi nekom "težinom" i tim prvim zamahom koji se i ne može do kraja sagledati i odmah prihvatiti. I ta unutrašnja raznolikost i bogatstvo formi koje je karakteristično za M. Todorovića već sobom upućuje na to da je u pitanju jedan "svet" koji je, ma koliko bio izgrađen i završen, uvek i u tome počinjanju i opet sve to upućuje i na to da se radi i o jednoj poetskoj poziciji i o jednom "udaljavanju" koje nas osniva i kao da se i ne može više izbeći. Naravno, samo to "najdalje", ta takva pozicija i "šema" može se istraživati.
I Živan Živković je otuda odakle je i M. Todorović; i on je u dolaženju "odnekuda" i iz te jedne opšte pozicije, samo se on opredelio za misaono prisvajanje poezije i njeno prosuđivanje i ta prisvajajuća prosuđujuća misaona delatnost i nije mnogo daleko od one poetske, ona je teorijska i opet, ma koliko bila opšta i "naučna", ona je i lična i poetska, ona je dovršavanje poezije i poetske delatnosti, njihovo produžavanje i završavanje u sebi. I u tome je razlika, što književni kritičar i teoretičar, kad dolazi otuda, iz te poetske pozicije, iz koje dolazi i pesnik, dakle, kad dolazi otuda, on nalazi "sve", i svet i poeziju i ako ih ne bi našao, on bi ih, čini mi se, isto tako stvarao, kao i sam pesnik, ali ih on nalazi i misaono prisvaja i tako dovršava u jednom unutrašnjem smislu. I pesnik dolazi, ali on kad dolazi kao da ne nalazi ništa i onda mora da počinje i da stvara. I u tome je ta neka razlika, što je pesnik samo početak jedne celine. A i sami pesnici osećaju potrebu za tim "dovršavanjem" poezije. I kod Miroljuba Todorovića je to jedno svojevrsno dovršavanje i osmišljavanje sopstvenoga poetskoga dela i to tako da i nema nekog redosleda u tome pisanju poezije i pisanju o samoj poeziji. A i Živan Živković, kad je već "otuda", i on je već bio u jednom najtrenutačnijem trenutku u kome je mogao da nađe poeziju ili da je ne nađe i da je počne pisati; kad ne bi bilo tako, onda ne bi ni mogao da piše o poeziji, niti da prosuđuje o njoj, niti da je prisvaja i završava srcem i umom. I zaista, savremena poezija i signalizam imaju u Živanu Živkoviću svog strasnog i velikog prisvajača i prosuđivača i opet, jednog od najumnijih i najstrožijih. I još: ako se ima u vidu da je signalizam jedna "pojava" puna ponornih i iznenađujućih "stvari", otvaranja i nagoveštavanja koja traže u sebi svoju dorečenost, onda to strogo i najstrožije promišljanje njegovo, zasnovano na jednoj, moglo bi se reći, egzaktnoj metodologiji, time kao da dobi-ja veću osobenost i uopšte, čini se, da je upravo u toj strogosti i konsekventnosti promišljanja o modernoj poeziji i posebno o signalizmu i prava vrednost ovih knjiga i studija Živana Živkovića. Ovde se može reći da Ž. Živković prati signalizam u svim njegovim fazama i tako je nastalo nekoliko njegovih knjiga o signalizmu i poeziji M. Todorovića. Prvo se pojavila knjiga pod naslovom Orbite signalizma /1985./, zatim Svedočenja o avangardi /1992./ i ova njegova možda najznačajnija knjiga pod naslovom Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa, izašla 1994. godine. Ovde se mogu navesti i druge knjige Ž. Živkovića: Izazovi avangarde /1996./ i Sedmi pečat /1988./- U knjizi Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa, Ž. Živković istražuje poreklo signalizma i prati njegove faze razvoja preko žanrova, odnosno nastajanja novih formi signalističke poezije i pri tome se on i najviše bavi analizom pojedinih žanrova signalističke poezije, jer je ta žanrovska struktura signalizma bitna "za imanentnu poetiku signalizma" (kako se kaže u Završnim napomenama ove zaista izvanredne studije). Možda se ovde mogu i navesti ti žanrovi, da bi se tako videlo da se u signalizmu zaista radi o sasvim novim pesničkim formama. Žanrovi su: scijentistička, fenomenološka i tehnološka poezija, ready-made poezija, stohastička i apejronistička poezija, kompjuterska, permutaciona (varijaciona) i statistička poezija, šatrovačka poezija, haiku u signalizmu, zatim vizuelna, gestualna i objekt-poezija i mail-art u signalizmu. Ovde još treba reći da je Ž. Živković uz analizu svakog od ovih pojedinačnih žanrova priložio i jedan svoj izbor signalističke poezije – to je jedna svojevrsna antologija te poezije, što ovu njegovu knjigu čini još privlačnijom.
SUMMARY
Živan Živković is one of the best Serbian experts on Signalism; he has written several books about this movement (Orbits of Signalism (1985), Testimonies on the Avant-Garde (1992), Signalism: Genesis, Poetics and Artistic Practice (1994)).
With his sensitivitv for the world, Živan Živković is a poet close to Miroljub Todorović, the founder of Signalism, yet he chose to take up and create a specific intellectual theorv of signalist poetrv.
His theoretical analvsis of this poetrv are very significant.
(Objavljeno u Internacionalnoj reviji Signal, br. 11-12, 1996)
No comments:
Post a Comment