PLANETARNA POETIKA

Vasilije Radikić

Živan Živković: Signalizam – geneza, poetika i umetnička praksa, "Vuk Karadžić", Paraćin, 1994.

Među proučavaocima savremenih avangardnih poetskih tokova, posebno signalizma, dr Živan Živković spada svakako među najagilnije, najsvestranije i najkompetentnije. Živković je do sada objavio više knjiga o signalističkom stvaralaštvu, a studija Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa – izdanje "Vuka Karadžića" iz Paraćina, 1994 – predstavlja sintezu njegovog dosadašnjeg rada na izučavanju srpske avangarde druge polovine ovog veka i svakako najpouzdaniji vodič kroz signalističku galaksiju.

Kao što se iz samog naslova ove studije otkriva, Živković je razmatrao fenomen signalizma u svoj njegovoj sveobuhvatnosti-ukrštajući književno-istorijski i kritičko- teorijski pristup. U tom smislu, autor se najpre bavi istorijom nastanka signalizma, njegovim korenima i izvorima, kao i signalističkom poetikom, popisom i opisom signalističkih žanrova, i najzad – signalističkom stvaralačkom praksom. Živković posmatra signalizam u širem kontekstu postmodernističke umetnosti, kada se u praznom prostoru pojavilo bezbroj književnih pravaca i orijentacija. Što signalizam nije doživeo sudbinu prolaznih IZAMA, valja svakako, prema autorovom uvidu, zahvaliti činjenici da se u nastanku i razvoju "oslanjao na dubinske i duboke korene, koji su pothranjivali ovaj pravac".

Pri tome se podseća da kombinovanje verbalnog i vizuelnog u iskazu počinje još od hijeroglifa i proto-azbuka i nastavlja preko orijentalnih pisama, srednjevekovnih iluminatornih pisama i barokne bakrografije sve do našeg veka i Apolinerovih Kaligrama, dadaističkih kolaža i nekih Kleovih dela. Ipak, signalizam je dete našeg vremena, književni pravac koji se može vezati za makluanovsku eru eksplozije medija i komunikacija. Jedna razuđena, višestrana, u raznim pravcima usmerena komunika-tivnost, koju odlikuje prožimanje raznih jezika i komunikacionih sredstava čini bit signalizma. Odatle ishodi i ona recepcijska poli-valentnost, koja omogućava da se pri čitanju ove poezije na raznim jezicima sasvim eliminiše, kako je primećeno, potreba za prevođenjem. U velikom svom delu ona je pisana univerzalnim jezikom simbola, u jednom civilizacijskom kodu, koji nosi planetarnu razumljivost.

Baveći se signalizmom i njegovom genezom u užem smislu, Živković obogaćuje našu književnu spoznaju novim i originalnim uvidima, pokazujući kako se jedna ideja ili intencija pretače u umetničku praksu. Pri tome je svoje izučavanje zasnovao na izuzetno bogatoj dokumentaciji – knjigom su obuhvaćene sve značajnije signalističke publikacije: od prvih pesničkih zbirki i projekata, preko signalističkih manifesta i proglasa, do poetičkih i kritičko-teorijskih tekstova. Kao u svojevrsnom književnom vre-meplovu, pred čitaocem se nižu poetski tekstovi i drugi projekti kako vodećih signalističkih stvaralaca, tako i onih koji su jednog trenutka ili samo uz put pripadali signalizmu: Miroljuba Todorovića, Ljubiše Jocića, Vlade Stojiljkovića, Vujice Rešina Tucića, Vojislava Despotova, Branka Andrića, Žarka Rošulja, Branka Aleksića, Oskara Daviča, Pede Neškovića i mnogih drugih.

Najviše prostora u ovoj iscrpnoj studiji posvećeno je žanrovima u signalizmu. Popis i opis signalističkih žanrova svedoči ne samo o autorovoj iscrpnosti i akribičnosti, nego i o izuzetnoj razuđenosti signalističke stvaralačke prakse. Tu se u potpunosti iskazuje ono što je upravo karakteristično za avangardnu umetnost – brzo smenjivanje poetičkih i stvaralačkih kanona, opiranje zastarelosti i tradicionalizmu u okviru vlastitog postupka i neprekidno traganje za novim stvaralačkim mogućnostima. U tom smislu područje signalizma odlikuje stvaralačka disperzija i poetska praksa koja se stalno samoukida i samoobnavlja.

Sa književno-teorijskog stanovišta, ova katalogizacija, opis i strukturalna analiza signalističkih žanrova predstavlja svakako najproduktivniji deo knjige. Ušavši u samu bit signalističkog postupka i signalističke poetike, Živković iznutra čita i tumači bogata značenja signalističkog artefakta. Pokazujući kako signalizam upija u sebe onaj govor koji tek jednim beznačajnim delom koristi tradicionalna književnost, Živković na najbolji način upoznaje čitaoca sa obnoviteljskim, životodarnim karakterom signalističke avanture. Pokazuje se da praktično sve što služi ljudskoj komunikaciji – može postati i medij pesme. I još više – da se tim postupkom ceo svet i univerzum može poetizovati. Otuda nije slučajno što ključne signalističke pesničke knjige nose već u naslovu planetarni i univerzalni znak – PLANETA, prva signalistička pesnička knjiga, PUTOVANJE U ZVEZDALIJU, ZVEZDANO PERJE...

Knjiga Živana Živkovića Signalizam – geneza, poetika i umetnička praksa predstavlja ne samo najznačajniju studiju o signalističkom stvaranju kod nas, nego i poziv za jedno novo i drugačije čitanje naše savremene poezije.

SIGNALISM: GENESIS, POEITCS AND ARTISTIC PRACTICE

SUMMARY

Živan Živković's new book Signalism: genesis, poetics and artistic practice represents svnthesis of author's work on studving Serbian avant-garde literature, and is, without any doubt, the most reliable guidebook to signalistic galaxy. Živković considers the phenomenon of Signalism in ali its inclusiveness – by crossing literary-historical and critically-theoretical approaches. In that sense, the author discusses the history of Signalism (its roots and sources) first, as well as signalistic poetics, list and descriptions of signalistic genres, and, at last, signalistic creative practice. Živković observes Signalism in a wider context of post-modern art.

Discussing Signalism and its genesis in a narrower sense, Živković enriches our literary knowledge with new and original insights, showing the way on which one idea or intention becomes artistic practice. He basis his study on very rich documentation - all the important signalist publications are involved in this work: from the first collections of poems and projects, through signalist manifests and proclamations, to poetic, critical and theoretical texts.

Most space in the book is dedicated to the genres in Signalism List and descriptions of these genres testify not only about author's detailation and knowledge, but about extreme variety of signalistic creative practice. Phenomena so characteristic for avant-garde art are completely shown in here: quick replacing of poetic and creative canons, resistance to old fashion and traditionalism within the scope of its own creative art and endless searching for new creative possibilities.

(Objavljeno u Internacionalnoj reviji Signal, br. 11-12, 1996)