VODIČ KROZ SIGNALISTIČKU GALAKSIJU

Miroljub Todorović

Književni kritičar, istoričar i teoretičar književnosti (a po ovoj knjizi i pesnik), Živan Živković delovao je intenzivno jednu i po deceniju u našoj kulturi. Za to relativno kratko vreme uspeo je da uradi veoma mnogo i obogati srpsku književnost sa nekoliko dela za koja verujem da će ostati u trajnom pamćenju ovog naroda i ovog jezika.

Raspon Živkovićeve kritičko-analitičke radoznalosti veliki je i ide od literature za decu, preko vrednovanja savremene poezije, proze, značajnih književno-naučnih studija sve do detaljnog, sintetizujućeg i otkrivalačkog tumačenja signalizma, konkretne i vizuelne poezije, mejl-arta i drugih umetničkih oblika i pravaca koji su se poslednjih decenija pojavljivali na obzorju srpske i šire planetarne kulture.

Prema rečima istaknutog teoretičara naše književnosti Miloslava Šutića, „Živković je od početka svoje naučne karijere jedan od najpouzdanijih kritičara i tumača gotovo svih značajnih naučno-književnih publikacija, koje su se u ovoj sredini pojavile tokom poslednjih petnaestak godina. Pored obaveštenosti, strogosti kriterijuma i širine pogleda, posebno se nametala Živkovićeva radoznalost za sve oblike naučnih iskaza o literaturi, tako da će njegovi tekstovi ostati dragoceno svedočanstvo o jednom izuzetno plodnom periodu naše nauke o književnosti“. Živkovićeva naučna i kritička merila, nastavlja Šutić, proveravana na poeziji i poetičkim promišljanjima, zasnivaju se na pojmovno bogatoj naučnoj aparaturi potvrđujući istovremeno autorovu sklonost da istražuje i prati inovacije u savremenoj srpskoj književnosti koja je bila osnovni predmet njegovog nastavničkog rada na Filološkom fakultetu u Beogradu.

Do svoje prerane smrti ovaj naučnik i kritičar objavio je osam knjiga: Orbite signalizma (Beograd, 1985), Izazovi avangarde (Beograd, 1986), Sedmi pečat (Novi Sad, 1988), Svedočenja o avangardi (Zemun, 1992), Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa (Paraćin, 1994), Reč i smisao (Zemun, 1995), Od reči do znaka (Beograd, 1996) i Gost sa Istoka (Niš, 1996). Posthumno, nedavno se pojavila i knjiga ogleda o dečijoj književnosti: Sa stranica „Detinjstva“ (Novi Sad, 1998).

U četiri od ovih devet knjiga on se bavio problemima neoavangarde i posebno srpskim stvaralačkim pokretom signalizmom. Tumačeći raznovrsnu signalističku poeziju od verbalne, preko vizuelne do gestualne, jednom specifičnom kritičkom metodologijom, Živković je svoju istraživačku sondu upravljao ka samim ontološkim čvorištima neoavangardnog pesničkog diskursa. Ova metodologija tumačenja ne samo signalističkog stvaralaštva već i niza drugih književnih i šire umetničkih tvorevina u Živkovićevom esejističkom postupku podrazumevala je, kako osvetljavanje njihovih gnoseoloških, tako isto i ontoloških polazišta. To se najbolje vidi u poslednjim knjigama ovog autora gde je jedna plodotvorna sinteza kritičkog sa estetičko-teorijskim i književno-istorijskim načinom sagledavanja i analize umetničkog dela, i ovoga puta, kao i u prethodnim njegovim ostvarenjima, dala izvanredne rezultate.

Sa Živanom Živkovićem upoznao sam se sredinom 1982. godine, više meseci posle njegovog prikaza moje knjige Algol u Letopisu Matice srpske. Bio je to uvod u stvaralačko prijateljstvo koje je trajalo četrnaest godina, i mislim da nema poređenja u ovoj literaturi i kulturi.

Kao pažljiv hroničar i istraživač našeg pokreta, Živan Živković je napisao i objavio preko hiljadu i pet stotina stranica prikaza, eseja i teoretskih studija o signalizmu. Reč je o posvećenosti bez presedana u našim prilikama. Ne znam u srpskoj književnosti kritičara koji je prateći nekog pisca i njegovo delo, toliko napisao. I puno i dobro. Pretpostavljam da je to retkost i u svetskoj literaturi.

Tekstovi i analize Živana Živkovića bili su ne samo podrška već često i putokaz gde i kako ići u nove stvaralačke prodore, i nova otkrića. Ili, odgovor na pitanje kako ono što je otkriveno u groznici kreativne katarze kasnije podići na još viši duhovni i umetnički nivo.

Vrhunac ovog i ovakvog Živkovićevog angažovanja svakako je njegova studija Signalizam: geneza, poetika i umetnička praksa, odbranjena kao doktorska disertacija 1991, a objavljena 1994. godine. Njome, kako kritičari naglašavaju, ovaj teoretičar i književni istoričar pruža „enciklopediju signalizma“, daje „najpouzdaniji vodič kroz signalističku galaksiju“, ali i poziva na „jedno novo i drugačije čitanje naše savremene poezije“.

I na kraju da ponovim još jednom: preranom smrću Živana Živkovića srpska literatura i kultura izgubile su mnogo. Ostavši bez svog inspirativnog kritičara, istraživača i tumača signalizam je izgubio najviše.

(Objavljeno pod naslovom „Podrška za nove stvaralačke prodore“ u Književnim novinama br. 944-945, 15. I – 1. II 1997. i u knjizi „Nebeski zvonik“ Živana Živkovića, Beograd, 1998.)